پیشگیری از بارداری با آی یو دی
توضیح روش
آی - یو-دی یک وسیله کوچک حاوی مس است که در داخل رحم کار گذاشته‌شده و تا ده سال از بارداری پیشگیری می‌کند. ارائه خدمت این روش توسط پزشک و ماما صورت می‌گیرد.
مکانیسم عمل
مکانیسم عمل آی-یو-دی کاملاً شناخته‌شده نیست. این وسیله اساساً از Fertilization پیشگیری نموده و ایجاد سقط نمی‌کند. در حال حاضر مکانیسم‌های زیر به‌عنوان مکانیسم‌های اصلی عمل آی یو دی عنوان می‌شوند:
- ایجاد التهاب در حفره رحم و صدمه به اسپرم
- اختلال در حرکات لوله‌های رحمی و جلوگیری از انتقال اسپرم و رسیدن آن به تخمک
- تغییر در سرویکال موکوس و ترشحات آندومتر
اثربخشی
اثربخشی آی رودی حدود 99.8 درصد است.
مزیت‌ها
- اثربخشی بالا
- قابلیت برگشت باروری بلافاصله پس از خروج IUD
- طولانی‌مدت بودن اثر پیشگیری از بارداری
- نیاز نداشتن به یادآوری روزانه
- عدم تأثیر بر شیردهی
- نداشتن آثار و عوارض هورمونی
- قابل‌استفاده تا دوران منوپوز
- عدم تداخل با تماس جنسی
- تداخل نداشتن با مصرف داروها
- احتمال کاهش شیوع سرطان آندومتر و سرویک
عیب‌ها
- لزوم کارگذاری و خروج توسط فرد دوره‌دیده
- خروج خودبه‌خودی
- عدم پیشگیری از انتقال بیماری‌های منتقله از راه تماس جنسی (STIs)
- لزوم معاينه دوره‌ای
عوارض شایع و برخورد با آن‌ها
- افزایش خونریزی و درد هنگام قاعدگی: به فرد آگاهی لازم داده می‌شود که این مشکلی ۳-۲ ماه پس از گذاردن UD رفع خواهد شد. در صورت نیاز، درمان با داروهایی مانند ایندومتاسین، مفنامیک اسید (روزانه ۳ بار و در هر بار ۲ کپسول ۲۵۰ میلی‌گرمی به مدت ۵ روز)، ... و آهن آغاز می‌شود. اگر مشکل خونریزی و درد زمان قاعدگی با این درمان برطرف نگردد، علت آن بررسی و در صورت نیاز IUD خارج می‌شود.
- خونریزی نامنظم و لکه بینی بین قاعدگی‌ها: به فرد آگاهی داده می‌شود که این مشکل در عرض ۳-۲ ماه برطرف خواهد شد. اگر مشکل پس از گذشت ۳-۲ ماه ادامه یافت، ارجاع به پزشک زنان ضرورت می‌یابد.
- افزایش ترشحات واژینال: در صورت افزایش ترشح واژی نال، نوع آن بررسی و سپس درمان آغاز می‌گردد. در صورت نیاز، ارجاع به متخصص زنان ضروری است. (ترشحات عفونی عمدتاً بدبو، همراه با سوزش و خارش بوده و رنگ آن با ترشحات غیر عفونی تفاوت دارد).
عوارض غیر شایع و برخورد با آن‌ها
- بیماری‌های التهابی لگن (PID): در صورت بروز معمولاً در ۲۰ روز اول پس از کارگذاری مشاهده می‌شود. دلیل اصلی آن تشخیص ندادن عفونت موجود قبل از IUD گذاری و یا رعایت نکردن استریلتی در زمان جای گذاری است. باید در این موارد فرد را به بیمارستان ارجاع نمود.
- سوراخ شدن رحم هنگام کارگذاری: (که به دو صورت اتفاق می‌افتد)
- با علائم بالینی: معمولاً هنگام اندازه‌گیری عمق رحم (با هیسترومتر) و یا کارگذاری IUD رخ‌داده و فرد احساسی درد دارد.
- بدون علائم بالینی: علامتی نداشته و از علائم پی بردن به آن کوتاه شدن طول نخ است. در موارد احتمال سوراخ شدن رحم، در صورت امکان باید IUD را خارج کرده و فرد را به متخصصی زنان یا بیمارستان ارجاع داد.
موارد منع مصرف مطلق
- شک یا اطمینان به حاملگی
- سابقه PID راجعه با بستری در بیمارستان
-
رحم با شکل غیرطبیعی (بر اساس معاینه لگن)
- بیماری ویلسون یا حساسیت به مس (برای IUD های مس دار)
- نقص سیستم ایمنی
- فیبرمی که اندازه و شکل حفره رحم را تغییر داده باشد
- خونریزی شدید قاعدگی (دفع لخته) یا آنمی شدید
- خونریزی واژینال بدون علت مشخص
-
اختلالات انعقادی
- شک به وجود بدخیمی رحم یا سرویکس و یا قطعیت وجود آن
- در فاصله زمانی درمان و پیگیری مول (حداقل ۱ سال)
- سل لگنی
موارد منع مصرف نسبی
- سابقه PID بدون بستری در بیمارستان
- سابقه منوراژی
- سابقه دیسمنوره
- داشتن شریک‌های جنسی متعدد (در زن یا همسر وی)
- ابتلای به STIs یا سابقه آن (ابتلای اخیر)
- اندومتریت پس از زایمان و یا سقط عفونی در ۳ ماه گذشته
- سرویسیت و واژینیت درمان‌نشده
- نداشتن سابقه زایمان
استفاده از IUD در افراد دیابتی نیازمند بررسی خاصی نیست.
زمان شروع استفاده از IUD
در زمان قاعدگی:
با توجه به اطمینان از باردار نبودن، نرمی سرویکس و راحت‌تر بودن ارائه خدمت، کارگذاری IUD در ۵ روز اول خونریزی قاعدگی توصیه می‌شود. (خونریزی و درد ناشی از کارگذاری IUD، با خونریزی و درد دوران قاعدگی پوشیده خواهد شد).
پس از زایمان (طبیعی، سزارین):
کوتاه‌ترین فاصله زمانی ممکن برای آغاز استفاده از IUD، ۶ هفته پس از زایمان طبیعی یا سزارین است. ضمناً شیردهی مانع گذاشتن IUD نبوده و IUD اثری بر شیر مادر ندارد.
پس از سقط یا کورتاژ:
پس از سقط یا کورتاژ زیر ۱۲ هفته و به‌شرط عفونی نبودن آن، می‌توان در 5 روز اول پس از سقط IUD گذاری را انجام داد. در موارد سقط بالای 12 هفته، این کار باید با ۶ هفته تأخیر و پس از بررسی‌های لازم توسط متخصصی انجام شود.
در مادران شیردهی که قاعدگی آن‌ها برنگشته است:
IUD را می‌توان ۶ هفته پس از زایمان با انجام آزمایش بتا و اطمینان از عدم بارداری کار گذاشت.
آزمایش‌ها و معاینه‌های لازم
اولین مراجعه
- معاینه لگن برای بررسی اندازه و وضعیت رحم و آدنکس ها
- اندازه‌گیری هموگلوبین خون
- بررسی مواد کنتراندیکاسیون مطلق و نسبی
مراجعه‌های بعدی
-
دیدن نخ IUD (معاینه توسط خود فرد لازم نیست): بررسی نخ IUD پس از اتمام اولین دوره خونریزی قاعدگی بعد از گذاشتن IUD انجام‌شده و کنترل‌های بعدی آن هر ۶ ماه یک‌بار (در غیر از زمان قاعدگی) صورت خواهد گرفت. شایان‌ذکر است که در چند ماه اول پس از گذاشتن IUD و به‌ویژه در دوران قاعدگی احتمال خروج خودبه‌خود آن وجود دارد. در صورت افزایش طول نخ و یا در حال خروج بودن IUD، سونوگرافی درخواست خواهد شد. اگر نتیجه سونوگرافی تأییدکننده جابجا شدن آی رودی باشد، باید نسبت به خروج کامل آن اقدام شود. بلافاصله پس از خروج IUD و در صورت مناسب بودن شرایط فرد (حامله نبودن، نداشتن عفونت و تقاضا برای ادامه روشی)، می‌توان نسبت به گذاردن IUD جدید اقدام کرد.
- اندازه‌گیری هموگلوبین خون در صورت وجود علائم
- معاینه لگن برای بررسی ترشح‌ها و حساسیت رحم و آدنکس ها
- انجام پاپ اسمیر بر اساس دستورالعمل کشوری
- بررسی وضعیت رضایت‌مندی، داشتن مشکل با استفاده از IUD، تقاضا برای تغییر روش و یادآوری مسائلی که فرد در صورت بروز آن‌ها باید مراجعه نماید.
در صورت رویارویی با هرکدام از علائم، عارضه‌ها و هشدارها مراجعه به مراکز ارائه خدمت ضروری است.
هشدارها و چگونگی برخورد با آن‌ها
-
دیده نشدن نخ یا عدم لمس نخ IUD توسط فرد معاینه کننده: نخ آی یودی در فاصله 2.5 سانتی‌متری از سرویکس بریده می‌شود. اگر نخ IUD دیده نشود، باید برای بررسی بیشتر ازنظر حاملگی، پاره شدن نخ، سوراخ شدن رحم، ورود UD ا به حفره شکمی و خروج IUD سونوگرافی درخواست شده و در صورت نیاز ارجاع صورت گیرد.
- تأخیر قاعدگی: در موارد تأخیر قاعدگی، آزمایش بارداری برای حصول اطمینان درخواست می‌شود. اگر پاسخ آزمایش بارداری هم‌زمان با استفاده از IUD مثبت باشد، باید حاملگی را ازنظر داخلی و یا خارج رحمی بودن بررسی نمود. شانس بارداری خارج رحمی با استفاده از IUD افزایش نیافته، ولی در صورت وقوع حاملگی هم‌زمان با استفاده از IUD باید بارداری خارج رحمی را مدنظر داشت.
- در موارد:
- حاملگی داخل رحمی: اگر در نیمه اول حاملگی باشد و نخ IUD دیده نشود فرد ارجاع خواهد شد ولی اگر بتوان نخ را دید، سعی می‌شود که با کشیدن آن IUD را خارج کرد. اگر این مانور با موفقیت همراه نباشد، ارجاع به متخصص انجام خواهد شد. در نیمه دوم حاملگی، با هر شرایطی (دیده شدن یا دیده نشدن نخ) ارجاع فرد انجام می‌شود.
- حاملگی خارج رحمی: فرد را باید فوراً به بیمارستان ارجاع داد.
شایان‌ذکر است:
- در صورت ادامه حاملگی با داشتن IUD، باید به فرد هشدار داد که اگر به هرکدام از علائم عفونت مانند تب، علائم شبه آنفلوانزا، درد شکمی و خونریزی دچار شود، ضرورت دارد که در اولین فرصت به مرکز بهداشتی درمانی برای ارجاع فوری و یا مستقیماً و فوری به بیمارستان مراجعه نماید.
- در صورت سقط با IUD (به‌ویژه در سه‌ماهه دوم)، خطر سپتی سمی وجود دارد.
- اگر بارداری با داشتن IUD تا ترم ادامه یابد، وجود IUD در رحم باعث ناهنجاری جنینی نخواهد شد.
- وجود علائمی چون: درد پایین شکم، ترشح واژی نال چرکی و بدبو، تب و لرز، استفراغ و حرکت دردناک سرویکس احتمال وجود بیماری‌های التهابی لگن را مطرح نموده و باید فرد به بیمارستان ارجاع شود
- بدخیمی دستگاه تناسلی: اگر هرکدام از موارد بدخیمی دستگاه تناسلی قطعیت پیدا کند، باید IUD را خارج نموده و فرد را به متخصصی ارجاع داد
پیگیری
مراجعه‌های پیگیری IUD در مراکز ارائه خدمت دودسته بوده و به شرح زیر انجام می‌شوند:
- مراجعه‌هایی که به‌منظور کنترل انجام می‌شوند: ۱ ماه پس از کارگذاری IUD (پس از پایان خونریزی قاعدگی) و سپس هر شش ماه یک‌بار در دوره پاکی برای بررسی نخ IUD در مراجعه‌های پیگیری نیازی به انجام روتین معاینه لگن نیست. معاینه لگن در صورت وجود STI و PID و خروج نسبی یا کامل IUD توصیه می‌شود. با توجه به اینکه آنمی فقر آهن در استفاده‌کنندگان از آی رودی با خونریزی زیاد ممکن است مورد غفلت قرار گیرد، باید در مراجعه‌های پیگیری این مسئله و معاینه‌ها و در صورت لزوم آزمایش‌های مربوطه مدنظر قرار گیرد. اندازه‌گیری هموگلوبین یک‌بار یک ماه پس از گذاشتن آی رودی و یک‌بار دیگر سه ماه پس از گذاشتن آی رودی انجام خواهد شد.
-
مراجعه پس از پایان مدت اثربخشی IUD: برای خروج IUD و در صورت نیاز جایگذاری IUD جدید.
خروج IUD
اگر فرد بخواهد که IUD را زودتر از پایان مدت اثر آن خارج نموده و نیز تمایلی به بارداری نداشته باشد، باید در زمان قاعدگی برای خارج نمودن IUD به مرکز ارائه خدمت مراجعه نموده و پس از خارج نمودن آن بلافاصله از یک روش دیگر پیشگیری از بارداری استفاده نماید. اگر IUD درزمانی غیر از دوران قاعدگی خارج شود، احتمال بارداری وجود داشته و در صورت وجود تماس جنسی در عرض ۱۲۰ ساعت گذشته، (پس از خروج IUD) استفاده از روش‌های اورژانس پیشگیری از بارداری ضرورت دارد.