قرص پیشگیری از بارداری دوران شیردهی
توضیح روش
لاینسترنول، قرص خوراکی پروژسترونی پیشگیری از بارداری بوده که فقط مادران شیرده تا ۶ ماه پس از زایمان می‌توانند از آن برای پیشگیری از بارداری استفاده کنند. با توجه به پایین بودن میزان ماده مؤثر در قرص لاینسترنول، استفاده از این قرص منحصراً در شش ماه اول تولد و همزمان با شیردهی مادر ممکن خواهد بود. برای پیشگیری از بارداری در خانم‌های با منع مصرف استروژن می‌توان از سایر روش‌های پیشگیری از بارداری بدون هورمون یا آمپول‌های پیشگیری از بارداری پروژسترونی استفاده کرد. این قرص باید هرروز در ساعت معینی خورده شود.
مکانیسم عمل
- دشوار نمودن رسیدن اسپرم به رحم به دلیل افزایش غلظت ترشحات دهانه رحم
- جلوگیری از تخمک‌گذاری ماهانه در نیمی از استفاده‌کننده‌ها
- تأثیر بر مخاط داخلی رحم (آندومتر)
اثربخشی
اثربخشی این قرصی همزمان با شیردهی به کودک کمتر از شش ماه ٪۹۹ است.
مزیت‌ها
- نداشتن اثر منفی بر کمیت و کیفیت شیر مادر
- افزایش مدت‌زمان شیردهی
- بازگشت باروری بلافاصله پس از قطع قرص
- قابل‌استفاده در مادران شیرده با فرزند کوچک‌تر از شش ماه
- نداشتن فاصله هفت‌روزه بین بسته‌ها و کم شدن احتمال مصرف نادرست
- عدم نیاز به قطع روش قبل از عمل جراحی
عیب‌ها
- قرص‌ها باید همه‌روزه، رأس ساعتی معین خورده شوند. در غیر این صورت (به‌ویژه در مادران شیردهی که قاعدگی آن‌ها بازگشته است)، احتمال شکست روش افزایش می‌یابد
- تأثیر کمتر در پیشگیری از بارداری خارج رحمی در مقایسه با بارداری داخل رحمی
- نامنظم شدن قاعدگی‌ها
عارضه شایع و چگونگی برخورد با آن
خونریزی نامرتب رحمی: این عارضه معمولاً در ماه‌های اول مصرف دیده‌شده و ۲ تا ۳ ماه پس از آغاز مصرف از بین رفته یا کاهش می‌یابد. در صورت تداوم خونریزی نامرتب و یا نارضایتی فرد، برای قطع خونریزی تا پنج روز، کپسول مفنامیک اسید (۲۵۰ میلی‌گرمی)، روزی سه بار و در هر بار دو کپسول تجویز می‌گردد. هرگونه اقدام پس از سه ماه توسط متخصصی انجام خواهد شد.
عوارض غیر شایع و چگونگی برخورد با آن‌ها
این عارضه‌ها ممکن است به‌ندرت مشاهده شود. اگر شک به بروز هرکدام از این عارضه‌ها وجود داشته باشد، ارجاع به سطح بالاتر (مطابق شرح زیر) ضرورت خواهد یافت. این عارضه‌ها عبارت‌اند از:
- کیست‌های تخمدانی: ارجاع به متخصصی زنان.
- حاملگی خارج از رحم (EP): در صورت هرگونه شک ارجاع به متخصص زنان.
- خونریزی شدید: تا پنج روز، روزی سه نوبت و در هر نوبت دو عدد کپسول مفنامیک اسید (۲۵۰ میلی‌گرمی) و نیز یک قرص آهن تجویز می‌گردد. اگر خونریزی علیرغم درمان یادشده ادامه یابد، ارجاع به متخصص زنان ضروری است.
- سردرد: در صورت بروز سردردهای شدید (میگرن، سردردهای همراه با تاری دید) و یا سردردهای طولانی‌مدت و مزاحم، باید فرد را به متخصص داخلی یا اعصاب ارجاع داد.
- حساس شدن پستان‌ها: حساس شدن پستان‌ها با رعایت توصیه‌های بهداشتی مانند استفاده از پستان‌بندهای محکم، مسکن‌های معمولی و کمپرس سرد یا گرم رفع می‌گردد. در غیر این صورت باید فرد را به ماما و در صورت نیاز به متخصصی زنان ارجاع نمود.
موارد منع مصرف مطلق
- خونریزی غیرطبیعی رحمی
- اختلالات مزمن یا حاد کبدی تومور، هپاتیت و …
- سابقه و ابتلا به سرطان پستان
- ابتلای فعلی به ترومبوز وریدهای عمقی، آمبولی
موارد منع مصرف نسبی
- وزن بیشتر از ۷۰ کیلوگرم
- سابقه کلستاز بارداری
- فشارخون بالا (۱۶۰/۱۰۰ میلی‌متر جیوه و بالاتر)
- مصرف همزمان داروهای ضد تشنج و ریفامپین و احتمالاً گریزوفولوین
- سابقه حاملگی خارج رحمی (EP)
زمان شروع و استفاده از لاینسترنول
- شروع نشدن قاعدگی‌ها: در صورت قاعده نشدن مادر شیرده و تغذیه انحصاری شیرخوار با شیر مادر، مصرف قرص ۶ هفته پس از زایمان آغاز خواهد شد.
- شروع شدن قاعدگی‌ها: در صورت بازگشت قاعدگی و یا تغذیه انحصاری با شیر مادر، مصرف قرص باید در ۵ روز اول قاعدگی و ترجیحاً روز اول شروع شود.
- تغییر از سایر روش‌ها: اگر مادر شیردهی از سایر روش‌های مدرن پیشگیری از بارداری استفاده نموده و خواهان تغییر آن و استفاده از لاینسترنول باشد، اگر کمتر از ۶ ماه از زمان زایمان وی گذشته باشد، باید مطابق شرح زیر استفاده از لاینسترنول را آغاز کند:
- اگر مادر شیرده از قرص‌های ترکیبی پیشگیری از بارداری استفاده کرده باشد، می‌تواند بلافاصله خوردن قرص پروژسترونی را آغاز کند. در این حالت نیازی به استفاده از کاندوم نخواهد بود.
- اگر مادر شیرده از آمپول‌های سه‌ماهه پیشگیری از بارداری استفاده کرده باشد، در زمان تزریق دوز بعدی یا حداکثر یک هفته بعدازآن می‌تواند خوردن قرص پروژسترونی را شروع کند. در این حالت نیز نیازی به استفاده از روش پشتیبان نیست. بدیهی است در صورت تأخیر بیشتر از یک هفته از زمان تزریق دوز بعدی آمپول، نیاز به یک هفته استفاده از کاندوم خواهد بود.
- در صورت استفاده از روش‌های کاندوم و آی یو دی باید در پنج روز اول قاعدگی و ترجیحاً روز اول استفاده از لاینسترنول آغاز شود، در غیر این صورت باید به مدت یک هفته از کاندوم استفاده کرد.
- در صورت تمایل مادر شیرده دارای فرزند کوچک‌تر از شش ماه به استفاده از لاینسترونول و نداشتن هیچ‌کدام از شرایط یادشده، باید بررسی بارداری با آزمون بتا انجام شود و ارائه خدمت لاینسترنول بر آن اساس صورت گیرد.
چگونگی استفاده از لاینسترنول
هر بلیستر لاینسترنول، 28 قرص دارد که باید هر شب یک عدد از آن رأس ساعت معینی خورده شود. باید فرد استفاده‌کننده از لاینسترنول را تشویق کرد که خوردن قرص را با یک کار مداوم هرروزه مانند مسواک زدن، نمازخواندن ... هماهنگ نماید. شروع مصرف بسته بعدی قرص، بلافاصله پس از پایان بسته قبلی است. دقت شود:
- بین مصرف دو بسته قرص نباید هیچ فاصله زمانی وجود داشته باشد.
- فراموشی مصرف لاینسترنول فراموشی مصرف یک قرص تا ۳ ساعت مسئله‌ای نبوده و ضمن خوردن قرص فراموش‌شده (تا ۳ ساعت)، آموزش و تأکید برای خوردن قرص بعدی در ساعت مقرر لازم است.
- درصورتی‌که مصرف یک قرص بیش از ۳ ساعت به تأخیر افتد و یا خوردن یک قرص تا نوبت بعدی فراموش شود، قرص فراموش‌شده هر زمان که به یاد آید، خورده شده و قرص نوبت بعدی نیز در زمان تعیین‌شده خورده خواهد شد. ضمناً تا ۲ روز هم از کاندوم استفاده شود.
- درصورتی‌که مصرف ۲ قرص (۲ روز متوالی) فراموش شود باید به‌محض به یادآوردن، قرص‌های فراموش‌شده یکجا خورده شده و بقیه قرص‌ها ادامه یافته و تا ۷ روز از کاندوم هم استفاده شود. در صورت قاعده نشدن در مدت ۶-۴ هفته پس از فراموشی، بررسی بارداری لازم است. در صورت داشتن نزدیکی محافظت نشده در این دو روز از EC استفاده شود. در صورت استفاده از EC، پس از گذشت سه هفته باید بررسی‌های لازم برای تعیین وضعیت بارداری انجام شود.
- در صورت فراموشی سه قرص متوالی و بیشتر و داشتن نزدیکی محافظت نشده در عرض ۱۲۰ ساعت گذشته، تجویز EC و مشاوره برای انتخاب روش مناسب دیگر صورت گیرد. درصورتی‌که از نزدیکی محافظت نشده در زمان عدم مصرف قرص، بیش از ۱۲۰ ساعت می‌گذرد، آزمایش بارداری (B-hcG) ضروری است. شایان‌ذکر است که تا مشخص شدن جواب آزمایش (B-hcG) فرد باید از کاندوم استفاده نماید.
آزمایش و معاینه‌های لازم
- اندازه‌گیری و ثبت فشارخون
- پاپ اسمیر (با توجه به دستورالعمل کشوری)
- اندازه‌گیری وزن
- معاینه لازم حسب مورد در صورت وجود هرگونه نکته خاصی در شرح‌حال
هشدارها و چگونگی برخورد با آن‌ها
اگر هرکدام از علائم:
- سردرد شدید (میگرن، سردردهای همراه با تاری دید)
- درد شدید قفسه سینه پس از شروع مصرف لاینسترنول
- خونریزی نامرتب رحمی و یا هر خونریزی بدون دلیلی که احتمال بیماری زمینه‌ای و یا حاملگی را مطرح نماید
- زردی پوست و چشم
- درد شدید شکمی که بخصوصی در قسمت پایین شکم و لگن (احتمال EP و پارگی کیست تخمدان) بروز نماید
مراجعه به متخصص مربوطه یا بیمارستان ضروری است.
موارد قابل‌توجه در پیگیری‌ها و مراجعه‌های بعدی
- با توجه به اینکه استفاده از این روش حداکثر تا شش‌ماهگی کودک (و همزمان با شیردهی)، مجاز است پیگیری و بررسی‌های لازم در فاصله‌های زمانی سه‌ماهه انجام می‌شود. در این بررسی‌ها وزن و فشارخون اندازه‌گیری خواهد شد. در صورت بروز هرگونه مشکلی بر اساس لیست موارد منع مصرف نسبی، توصیه‌های لازم به گیرنده خدمت برای تغییر روش در صورت افزایش وزن و یا ارجاع به سطح بالاتر برای بررسی و کنترل فشارخون صورت خواهد گرفت. شایان‌ذکر است که استفاده از قرص‌های پروژسترونی خوراکی پیشگیری از بارداری هیچ افزایشی در فشارخون‌های سیستولیک و دیاستولیک یا بروز بیماری فشارخون ایجاد نمی‌کند
- در صورت نبودن عارضه برای مصرف‌کننده و داشتن موجودی کافی در محل ارائه خدمت، می‌توان چند بسته قرص در اختیار متقاضی قرارداد.
- گیرنده خدمت باید اطمینان داشته باشد که می‌تواند در هرزمانی که مایل است برای دریافت کمک، راهنمایی و یا تغییر روش مراجعه کند.
- آگاهی و توانایی مصرف‌کننده در شناختن علائم هشدار به‌گونه‌ای که در صورت رویارویی با هر یک از آن‌ها به بیمارستان و یا نزدیک‌ترین مرکز بهداشتی درمانی مراجعه نماید.
- سؤال درباره رضایت مصرف‌کننده از روشی، طریقه مصرف و یا مشکلات احتمالی در هر بار مراجعه. ارجاع به سطح بالاتر در صورت نیاز.