اصول تغذیه تکمیلی نوزادان
طول مدت تغذیه انحصاری با شیر مادر و شروع غذاهای کمکی
شیرخواران را در ۶ ماه اول به‌طور انحصاری با شیر مادر تغذیه کنید و غذاهای کمکی را از پایان ۶ ماهگی همراه با تداوم تغذیه با شیر مادر شروع نمایید.
تداوم تغذیه با شیر مادر
شیرخوار را به‌طور مکرر و برحسب تقاضای او با شیر مادر تا ۲ سالگی یا بیشتر تغذیه کنید.
استفاده از روش تغذیه تأثیرپذیر یا مؤثر
با استفاده از اصول مراقبت روانی اجتماعی به تغذیه مؤثر شیرخواران بپردازید. بدین منظور به نکات زیر توجه کنید:
- شیرخواران را خودتان مستقیماً تغذیه کنید اما کودکان بزرگ‌تر را وقتی‌که آن‌ها خودشان غذا می‌خورند، کمک کنید و نسبت به نشانه‌های سیری و گرسنگی آن‌ها حساس باشید.
- شیرخواران را به‌آرامی و صبورانه تغذیه کنید و آن‌ها را برای خوردن تشویق کنید اما مجبورشان نکنید.
- اگر کودکان از خوردن برخی از غذاها امتناع می‌کنند، غذاهایی با ترکیبات مختلف، طعم‌ها و قوام مختلف به آن‌ها بدهید و از روش‌های متفاوت برای تشویق آن‌ها استفاده کنید.
- اگر کودک به سهولت علاقه خود را به غذا از دست می‌دهد، آشفتگی و حواس‌پرتی او را در طول غذا دادن به حداقل برسانید. به یاد داشته باشید که زمان غذا دادن به کودک با او صحبت کنید و تماس چشم با چشم با او داشته باشید.
برای غذا دادن به کودک به‌زور و اجبار متوسل نشوید. تمام افراد خانواده می‌توانند کودکان را به خوردن تشویق کنند.
تدارک و ذخیره کردن سالم و ایمن غذاهای کمکی
در هنگام تهیه و تدارک غذا بهداشت را رعایت کنید. ازجمله:
- دست‌های کودک و خودتان را قبل از تهیه و غذا دادن به کودک بشویید.
- غذاها را بلافاصله پس از تهیه مصرف نمایید و یا غذاها را به‌طور سالم در یخچال نگهداری کنید. غذای نگهداری شده را هنگام مصرف کاملاً داغ کنید و بجوشانید تا هر نوع عامل بیماری‌زای آن از بین برود.
- از ظروف تمیز برای تهیه و تدارک غذا استفاده کنید.
- از فنجان‌ها و کاسه‌های تمیز برای غذا دادن به کودک استفاده کنید.
- از شیشه شیر که تمیز کردن آن مشکل است، برای غذا دادن به کودک استفاده نکنید. بعلاوه شیشه شیر میل شیرخوار را برای مکیدن پستان کم کرده و باعث کاهش شیر مادر می‌شود.
مقدار غذاهای کمکی موردنیاز
غذاهای کمکی را از پایان ۶ ماهگی با مقادیر کم شروع کنید و هم‌زمان با رشد کودک، مقدار غذا را افزایش دهید و تغذیه او با شیر مادر را به‌طور مکرر ادامه دهید.
قوام غذاها
همان‌طور که کودک بزرگ‌تر می‌شود، مطابق با نیازها و توانایی‌های او قوام و تنوع غذاهای کمکی را افزایش دهید. شیرخواران در شروع تغذیه تکمیلی می‌توانند غذاهای پوره شده، نرم شده و نیمه جامد را بخورند. از ۸ ماهگی اکثر شیرخواران خودشان به‌تنهایی قادر به خوردن بعضی غذاها با دست هستند. از ۱۲ ماهگی اکثر کودکان می‌توانند غذاهایی مشابه سایر افراد خانواده بخورند (اما به یاد داشته باشید که آن‌ها نیاز به غذاهای مغذی دارند). از غذاهایی که خطر ایجاد خفگی دارند در کودکان زیر ۳ سال بپرهیزید مثل دانه کامل مغزها، دانه کامل انگور، تکه‌های هویج خام، کرفس، گیلاس و ...
تعداد دفعات غذا و میزان انرژی
دفعات غذا دادن به کودکان را همان‌طور که بزرگ‌تر می‌شوند، افزایش دهید. تعداد دفعات مطلوب بستگی به میزان انرژی غذاهای محلی و مقدار معمول مصرف در هر وعده دارد. برای یک شیرخوار متوسط سالم که شیر مادر می‌خورد، غذاهای کمکی باید:
۳ بار در روز به او داده شود و به‌تدریج بیشتر شود. سپس ۱-۲ میان وعده غذایی (مثل یک‌تکه میوه یا نان با پنیر یا مغزها به‌صورت پودر شده) بین وعده‌های اصلی برحسب اشتهای شیرخوار به او بدهید. منظور از میان وعده، غذاهایی است که بین وعده‌های معمول غذا به کودک داده می‌شود که باید تهیه آن راحت و آسان باشد.
اگر میزان انرژی غذا یا مقدار غذای هر وعده کم است یا کودک با شیر مادر تغذیه نمی‌شود، تعداد دفعات بیشتری غذا (معمولاً ۵ بار در روز) موردنیاز است.
غذاي کودک را در ظرف جداگانه بگذارید تا اطمینان حاصل شود که او سهم خود را به‌طور کامل می‌خورد.
ترکیبات غذاهای کمکی
برای اطمینان یافتن از تأمین کافی مواد مغذی، شیرخواران را با انواع مختلف غذاها تغذیه کنید.
رژیم‌های غذایی گیاهی نیازهای مواد مغذی در این سن را برآورده نمی‌کنند مگر اینکه مکمل مواد مغذی یا محصولات غذایی غنی‌شده به شیرخوار داده شود. از میوه‌ها و سبزی‌های غنی ویتامین (مثل هویج، کدوحلوایی، جعفری، کلم بروکلی، طالبی و زردآلو...) A باید روزانه خورده شوند.
رژیم غذایی حاوی چربی کافی برای کودک فراهم کنید. از دادن آشامیدنی‌های محتوی مواد مغذی کم مثل چای، قهوه و نوشیدنی‌های شیرین به‌عنوان غذا بپرهیزید. آب‌میوه نیز باید به مقدار محدود به شیرخوار داده شود تا جانشین غذاهایی که مواد مغذی بیشتری دارند، نشود.
استفاده از مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی برای شیرخواران و مادران
مصرف قطره ویتامین AD و قطره آهن برای شیرخواران موردنیاز است. قطره ویتامین AD را از ۳-۵ روزگی برای نوزادان شروع کنید و تا ۲ سالگی ادامه دهید. قطره آهن را از پایان ۶ ماهگی تا ۲ سالگی روزانه
ماهگی مطابق دستور به شیرخواران بدهید. برای نوزادان کم‌وزن در هنگام تولد قطره آهن را از ۲ ماهگی شروع کنید.
برای مادران مصرف اسیدفولیک از ۳ ماه قبل از بارداری تا پایان بارداری تجویز می‌شود و مصرف مولتی‌ویتامین مینرال از ۱۶ هفتگی بارداری تا ۳ ماه پس از زایمان توصیه می‌شود.
توصیه‌های کارکنان بهداشتی درمانی را مطابق دستور عمل کشوری اجرا کنید.
تغذیه در طول بیماری‌ها و پس‌ازآن
در طول بیماری‌ها دریافت مایعات شیرخوار را افزایش داده و اقدامات زیر را انجام دهید:
- دفعات تغذیه با شیر مادر را افزایش دهید.
- به‌دفعات مکرر مقادیر کمی غذا به کودک بدهید.
- با شوخی و ملایمت کودک را به خوردن تشویق کنید.
- غذاهای نرم، متنوع و اشتهاآور به کودک بدهید مخصوصاً اگر دهان و گلوی او زخم باشد.
- در صورت تب و اسهال مایعات اضافی به او بدهید.
- به هنگام هوشیاری کودک را تغذیه کنید نه در خواب‌آلودگی.
- راحتی کودک را قبل از تغذیه فراهم کنید مثل پاک کردن بینی او.
- پس از بیماری‌ها معمولاً اشتهای کودک افزایش می‌یابد. به دادن غذاهای اضافی تا زمانی که کودک کاهش وزن خود را جبران نماید و به وزن مطلوب روی نمودار رشد برسد، ادامه دهید.
تشویق کودک به خوردن، به صبر و شکیبایي و خوش‌خلقی نیاز دارد.