قرص‌های ترکیبی پیشگیری از بارداری
توضیح روش
یکی از روش‌های جلوگیری از بارداری، قرص‌های ترکیبی حاوی استروژن و پروژسترون است که به دو شکل یک مرحله‌ای (LD) و سه مرحله‌ای (تری فازیک) در سیستم ارائه خدمات تنظیم خانواده موجود هست. مصرف این قرص‌ها هرروزه بوده و توسط کارکنان بهداشتی تعلیم‌دیده ارائه می‌شود.
مکانیسم عمل
- جلوگیری از تخمک‌گذاری
- تأثیر بر مخاط داخلی رحم (آندومتر)
- ایجاد اشکال در ورود اسپرم به داخل رحم به دلیل افزایش ضخامت موکوس سرویکس
- جلوگیری از لقاح با تأثیر بر حرکات لوله‌های رحم
اثربخشی
اثربخشی قرص‌های ترکیبی در صورت مصرف صحیح 98 درصد است.
مزیت‌ها
- اثربخشی بالا
- برگشت سریع باروری پس از قطع روش
- نداشتن محدودیت سنی در استفاده از روش
- منظم شدن، کاهش درد و خونریزی قاعدگی (کاهش سندرم پیش از قاعدگی) و کاهش کم‌خونی به دنبال قاعدگی‌ها
- احتمال کاهش بروز کیست‌های تخمدانی
- احتمال کاستن از بروز بیماری‌های خوش خیم پستان
- افزایش تراکم استخوان‌ها
- کاهش بروز بیماری‌های التهابی لگن (PID)
- کم شدن بروز سرطان‌های رحم و تخمدان
- کاهش بروز حاملگی خارج از رحم (EP)
- احتمال کاهش بروز اندومتریوز
- احتمال کاهش بروز آرتریت روماتوئید
عیب‌ها
- مناسب نبودن برای افراد فراموش‌کار
- نیاز به تهیه بلیستر جدید در هر دوره قاعدگی
- پیشگیری نکردن از بیماری‌های منتقله از راه تماس جنسی (STIs)
- مناسب نبودن برای مادران شیرده در ۶ ماه اول پس از زایمان
عوارض شایع و چگونگی برخورد با آن‌ها
عارضه‌های شایع معمول در ماه‌های اول مصرف بروز نموده و در عرض ۳-۲ ماه کاهش‌یافته و یا از بین می‌روند. این عارضه‌ها و چگونگی برخورد با آن‌ها به شرح زیر است:
- افزایش وزن:
- دلایل افزایش وزن، تجمع مایعات در بدن به دلیل اثر پروژسترون، افزایش اشتها و به دنبال آن افزایش مصرف مواد غذایی است. افزایش وزن با ورزش منظم و رژیم غذایی متعادل بهبود می‌یابد.
- لکه بینی و خونریزی بین قاعدگی‌ها:
- معمولاً در مدت ۳-۲ ماه اول مصرف دیده‌شده و می‌تواند ناشی از فراموشی قرصی نیز باشد (در این صورت توصیه به مصرف مرتب قرص و سعی در فراموش نکردن مصرف مرتب آن، اقدام اصلی خواهد بود).
- حساسیت پستان‌ها:
- با رعایت توصیه‌های بهداشتی مانند استفاده از پستان‌بندهای محکم، مسکن‌های معمولی و کمپرس سرد یا گرم رفع می‌شود. اگر مشکل ادامه یابد، فرد به ماما، پزشک و در صورت نیاز به متخصصی زنان ارجاع خواهد شد.
- سردردهای خفیف:
- غالباً با مسکن‌های معمولی برطرف می‌شود. سردردهای شدید و یا سردردهایی که با فشارخون بالا، علائم عصبی یک‌طرفه و یا اختلالات بینایی همراه باشد، از علائم هشدار بوده و باید ارجاع فوری به متخصصی مربوطه و تغییر روش را به دنبال داشته باشد.
- تهوع:
- خوردن قرص در هنگام خواب و یا همراه با غذا، خوردن مایعات بیشتر و سبزی و میوه تازه راهی مؤثر برای کاهش شدت تهوع‌های خفیف و قابل‌تحمل خواهد بود. درمان موقت تهوع برای ۳-۲ ماه اول با داروهای ضد تهوع (مثل شبی یک قرص ویتامین B6) نیز امکان‌پذیر است. خوردن قرص در صورت تهوع شدید و غیرقابل‌تحمل ادامه نخواهد یافت.
عوارض نادر و چگونگی برخورد با آن‌ها
عوارض نادر ممکن است هرگز مشاهده نشده و یا بسیار کم مشاهده شود. این عارضه‌ها عبارت هستند از:
- تغییر خلق‌وخوی (افسردگی)
- لکه‌های رنگی در پوست صورت (کلوآسما)
- بروز سرطان پستان
- عوارضی پیش سرطانی سرویکس
- بروز تومورهای خوش خی‌ام و بدخیم کبدی آدنوم و کارسینوم کبد
- لخته شدن خون در وریدها (ترومبوز وریدی)، به‌ویژه در افراد سیگاری و مبتلا به اختلالات انعقادی خون
- سکته‌های قلبی (به‌ویژه در سیگاری‌ها)
- سکته مغزی (به‌ویژه در افراد سیگاری و دارای فشارخون بالا)
- افزایش فشارخون به بیش از ۱۶۰ میلی‌متر جیوه روی ۱۰۰ میلی‌متر جیوه
- احتمال بروز خونریزی‌های نامنظم رحمی
- آمنوره
اگر هرکدام از موارد یادشده دیده شود، ارجاع فرد به متخصصی مربوطه ضرورت دارد.
موارد منع مصرف مطلق
- شک یا اطمینان به وجود حاملگی
- در فاصله زمانی کمتر از سه هفته پس از زایمان در زنان غیر شیرده
- شک به وجود سرطان پستان، ابتلا و یا سابقه آن
- هر بدخیمی مشکوک یا شناخته‌شده وابسته به استروژن
- کارسینوم آندومتر
- خونریزی‌های رحمی بدون علت مشخص
- مصرف سیگار در افراد ۳۵ ساله و بالاتر
- بیماری فعال یا مزمن کبدی (شامل: اختلال کار واضح کبدی و یا هپاتیت ویرال، سابقه یرقان هم‌زمان با مصرف قرصی، آدنوم یا کارسینوم کبد، سیروز کبدی، تومورهای خوش خی‌ام و بدخیم کبد، شیستوزومیازیس با فیبروز شدید کبدی)
- ابتلای فعلی یا سابقه ترومبوفلبیت وریدهای عمقی، اختلالات ترومبوآمبولیک و یا شرایط مستعد کننده این بیماری‌ها
- بیماری‌های دریچه‌ای قلب با عوارضی مثل افزایش فشار ریوی، خطر فیبریلاسیون دهلیزی، سابقه اندوکاردیت تحت حاد باکتریال و یا مصرف داروهای ضد انعقادی
- بیماری عروقی کرونر قلب، آنژین قلبی (هر نوع درد جلوی قلب و پشت استرنوم)، سابقه این بیماری‌ها یا شرایط مستعد کننده آن‌ها
- بیماری سیانوتیک قلبی
- سکته مغزی
- بیماری عروق مغزی، سابقه این بیماری‌ها یا شرایط مستعد کننده آن‌ها
- دیابت با بیماری‌های عروقی، رتینوپاتی، نفروپاتی یا نوروپاتی یا ابتلای بیش از بیست سال به دیابت ه فشارخون بالا (۱۶۰/۱۰۰ میلی‌متر جیوه و بالاتر)
- سردرد راجعه شامل میگرن با علائم عصبی موضعی (کاهش میدان دید چشم بازو، یک‌طرف صورت یا زبان)
- میگرن بدون علائم فوکال عصبی و سن بیشتر از ۳۵ سال
- افزایش چربی‌های خون (دیس لیپیدمی بخصوصی لیپوپروتئینمی نوع II)
- شرایط نیازمند به بی‌حرکتی کامل (باید مصرف قرصی از ۲۸ روز قبل از عمل جراحی تا پایان دوره بی‌حرکتی پس از عملی، قطع شود- دادن هشدار قبل و بعد از عمل جراحی بزرگ ضرورت دارد)
- سابقه هر بیماری مرتبط با مصرف OCP مثل کره، فشارخون بالا، پانکراتیت حاد، پمفیگویید حاملگی، سندرم استیون - جانسون، Thrombotic Thrombocytopenic Purpura Hemolytic Uremic Syndrome
- ابتلا به (Serious trauma, Cancer, Lukemia, Vascular diseases SLE)
موارد منع مصرف نسبی
- فشارخون کنترل‌شده بین ۱۴۰/۹۰ تا ۱۶۰/۱۰۰ میلی‌متر جیوه
- نئوپلازی داخلی اپیتلیومی (خفیف) تا شدید سرویکس
- بیماری فعال کیسه صفرا
- سابقه یرقان انسدادی در حاملگی
- خانم‌های سیگاری کمتر از ۳۵ سال
- توده پستانی تشخیص داده نشده
- ترومبوفلبیت سطحی
- بیماری‌های دریچه‌ای بدون عارضه قلبی
- مادران شیردهی که از زایمان آن‌ها کمتر از شش ماه می‌گذرد
- میگرن بدون علائم عصبی
- دیابت بدون درگیری عروقی
- افسردگی بسیار شدید
- مصرف دارو برای اپی لپسی (به‌جز والپروییک اسید)
- مصرف ریفامپین یا گریزوفولوین
- ابتلای به بیماری‌های التهابی روده مانند کرون یا کولیت زخمی